Δέκα Προτάσεις για να Γνωρίσετε την Λέρο
Πολύ ιδιαίτερο νησί των Δωδεκανήσων και της Ελλάδας στο οποίο αξίζει να αφιερώσετε αρκετές ημέρες για να το γνωρίσετε καλύτερα και να ανακαλύψετε τα μυστικά του. Αναπτύχθηκε τουριστικά τα τελευταία είκοσι χρόνια, ειδικά μετά το κλείσιμο του ψυχιατρείου της, αλλά με τρόπο ήπιο και οργανωμένο. Η ιστορία της Λέρου πλούσια (ενώθηκε με την Ελλάδα το 1948), αποτυπώνεται τόσο στα ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά του νησιού όσο και στις ιστορικές της τοποθεσίες με τα κάστρα της, τις αμυντικές ιταλικές οχυρώσεις, την μίνιμαλ ρατιοναλιστική αρχιτεκτονική του 'Διεθνούς Στύλ΄, αλλά και τα πλούσια νεοκλασικά αρχοντικά της και τις επιβλητικές της εκκλησίες. Οι παραλίες της αρκετές και καλές, μπορεί να μην έχουν την πλούσια αμμουδιά των Κυκλάδων, αλλά θα βρείτε αρκετά ειδυλλιακά απόμερα κολπάκια για να κολυμπήσετε σε πεντακάθαρα και κρύα νερά. Πολύ καλή, επίσης, είναι η ποιότητα των καταλυμάτων και των σημείων εστίασης του νησιού σε όλους τους οικισμούς του.
Στην συνέχεια παρουσιάζουμε τις δέκα καλύτερες εμπειρίες μας όπως τις ζήσαμε ανακαλύπτοντας τις ομορφιές του.
1. To Λακκί.
Ο όρμος του Λακκίου είναι το μεγαλύτερο φυσικό λιμάνι της Ανατολικής Μεσογείου. Δεν αποτελεί έκπληξη λοιπόν που οι Ιταλοί, την περίοδο της κατοχής του νησιού (1912 -1943) το μετέτρεψαν σε ισχυρότατη ναυτική βάση. Το μεγάλο λιμάνι καταλήγει στην πόλη του Λακκίου, μία πόλη που έκτησαν από το μηδέν οι Ιταλοί επάνω σε αποστραγγισμένα έλη, ένα ενιαίο ρατιοναλιστικό αρχιτεκτονικό σύνολο που συνδυάζει τάσεις από art deco, Bauhaus, ενετικά και αναγεννησιακά στοιχεία, σ’ όλα τα κτίρια και τις βασικές υποδομές της. Ένα κλασικό παράδειγμα του 'Διεθνούς αρχιτεκτονικού στύλ', σχεδιασμένο από τους αρχιτέκτονες Α.Bernaditti και R. Petracco (το Λακκί μετονομάστηκε τότε σε Porto Lago). Αν και η πόλις του Λακκίου έχει χαρακτηρισθεί παραδοσιακός οικισμός το 1978, εν τούτοις ελάχιστα κτίρια έχουν κηρυχθεί διατηρητέα, μεταξύ όμως αυτών και το κτίριο της παλαιάς αγοράς με τον πύργο του ρολογιού.
2. Η Αγία Μαρίνα.
Η Αγία Μαρίνα είναι ο σημαντικότερος οικισμός και πρωτεύουσα του νησιού. Περιλαμβάνει τους συνοικισμούς της Αγίας Μαρίνας, του Πλατάνου και του Παντελίου. Από το 1978 έχει χαρακτηρισθεί παραδοσιακός οικισμός με πλήθος αρχαίων, βυζαντινών και μετα-βυζαντινών μνημείων, και πολλά νεοκλασικά κτίρια και σπίτια. Ξεχωρίζει το κάστρο του Παντελίου, το φρούριο Μπούρτζι, αρκετές εκκλησίες με κύρια την ομώνυμη εκκλησία της Αγίας Μαρίνας, ο ανεμόμυλος πάνω στην θάλασσα και πολλά κτίσματα όπως το Μαλάχιειον νηπιαγωγείο, το Νικολαϊδειον παρθεναγωγείο, το Μπελλένειον γυμνάσιο κλπ.
3. Το Κάστρο Παντελίου ή Κάστρο Παναγιάς.
Βυζαντινό κάστρο του 10ου ή 11ου αιώνα, στην κορυφή του λόφου Πιτύκι ή Απιτύκι. Σύμφωνα με χρυσόβουλο διάταγμα του αυτοκράτορα Αλέξιου Α' του Κομνηνού το κάστρο περιήλθε στον ιδρυτή της Μονής Αγίου Θεολόγου Πάτμου, όσιο Χριστόδουλο, το 1089. Το 1314 η Λέρος παραχωρήθηκε στους Ιωαννίτες ιππότες της Ρόδου (οικόσημά τους μπορούμε να δούμε σε διάφορα σημεία του κάστρου). Από το 1522 και μετά την ήττα των ιπποτών από τους Οθωμανούς η Λέρος και το κάστρο της περιήλθαν σε Οθωμανική κατοχή μέχρι το 1912 όταν και πέρασε σε Ιταλικά χέρια για να ξαναγίνει Ελληνική το 1948. Η ιστορία του κάστρου είναι άμεσα συνδεδεμένη και με την εκκλησία της Παναγίας του, κτίσμα και αυτή του 11ου αιώνα. Το χρυσοποίκιλτο τέμπλο της, ο Δεσποτικός θρόνος και ο Άμβωνας είναι έργα του του 1745μΧ. Η ασημοποίκιλτη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Οδηγήτριας, χρονολογείται από το 728μΧ. ενώ πιθανολογείται ως έργο του Ευαγγελιστή Λουκά. Η παράδοση λέει ότι στάλθηκε από την Πόλη την εποχή των Εικονομαχιών για να σωθεί.
Ο πιό πολυσύχναστος όρμος του νησιού, στα βορειοανατολικά του, ο οποίος καταλήγει στον ομώνυμο παραλιακό οικισμό, τον τουριστικότερο του νησιού με μία πανέμορφη παραλία (που εκτείνεται σε μήκος ενός χιλιομέτρου) και μία ακτογραμμή που εκτείνεται σε μήκος σχεδόν 2.5 χιλιομέτρων, με πανέμορφη θέα στο κάστρο του Παντελίου (ειδικά αν πετύχετε το Αυγουστιάτικο φεγγάρι να το φωτίζει!). Πλήθος από καταλύματα, εστιατόρια, cafe και bar, εμπορικά καταστήματα, για όλα τα γούστα και τις προτιμήσεις. Από αξιοθέατα ξεχωρίζουν ο Πύργος Μπελλένη και το [μουσείο Λεριακού Τύπου]{TID:53100] (δίπλα του) και το Στρατιωτικό Νεκροταφείο.
Προχωρώντας προς το βορειοανατολικό άκρο του όρμου θα συναντήσουμε μερικές από τις ομορφότερες και πιό δημοφιλείς παραλίες της Λέρου, σε φυσικό περιβάλλον και γραφικότητα. Κατά σειρά η παραλία Δυό Λισκάρια, πιό κοσμική (διαθέτει και ψαθωτές ομπρέλες) και στην συνέχεια δύο πανέμορφες και πιό ήσυχες αμμουδιές εκατέρωθεν της εκκλησίτσας της Παναγίας. Όλες αμμουδιές με πρασινογάλανα νερά ενώ διαθέτουν και φυσική σκιά από αρμυρίκια.
5. Εξερεύνηση της πανέμορφης παραλίας Κρυφού.
Από την ΒΑ άκρη της παραλίας Δύο Λισκάρια, μετά τα Βαρελάδικο Studios, ξεκινά το μονοπάτι που καταλήγει στην πολύ όμορφη παραλία Κρυφού. Στην αρχή του μονοπατιού συναντάμε έναν ξύλινο Σταυρό. Το μονοπάτι έχει κάποια βασική σήμανση από πέτρινους κούκους αλλά θέλει προσοχή, ειδικά στο τελευταίο του σκέλος που κατηφορίζει στην παραλία, λόγω της απότομης κλίσης και της ολισθηρότητας του σαθρού εδάφους. Η τελική κάθοδος στην παραλία περνά μέσα από δύο συμπληγάδες πέτρες! Σύνολο μονοπατιού περίπου 1.500 μέτρα και θα χρειαστείτε συνολικά 35΄-45', η κατάληξή του όμως θα αποζημιώσει την κοπιαστική σας προσπάθεια. Η παραλία Κρυφού, με λευκό βότσαλο, είναι πανέμορφη. Αν και δυσπρόσιτη έχει κόσμο που έρχεται σε αυτήν με καϊκάκι που ξεκινά από την διπλανή παραλία τα Δύο Λισκάρια.
6. Πολεμικό Μουσείο - τούνελ Μερικιάς - Άγιος Νικόλαος Radio.
Τετρακόσια μέτρα βόρεια της παραλίας της Μερικιάς θα συναντήσουμε στα αριστερά μας την επιβλητική είσοδο ενός τούνελ, μαζί με άλλα στρατιωτικά εκθέματα. Πρόκειται για παλαιό στρατιωτικό τούνελ των Ιταλών (εντός του οποίου παρήγαγαν πολεμοφόδια) το οποίο από το 2004 αποκαταστάθηκε και μετατράπηκε σε πολεμικό μουσείο, με κύρια εκθέματά του από την μάχη της Λέρου 26/9 - 12/11 1943. Μία μεγάλη μάχη που κατέληξε με την παράδοση των συμμαχικών δυνάμεων (Ιταλών - Βρετανών και Ελλήνων, και την αιχμαλωσία 3.000 Βρετανών και 5.000 Ιταλών στρατιωτών) και την κατάκτηση του στρατηγικής σημασίας νησιού από τους ναζί. Eπικεφαλής των Γερμανών ήταν ο Στρατηγός Μίλερ, γνωστός και ως 'χασάπης της Κρήτης'. Ήταν η τελευταία νίκη των ναζί στον ΒΠΠ' στην ανατολική Μεσόγειο.
Ενδιαφέρον αξιοθέατο, σχετικό και αυτό με την μάχη της Λέρου, είναι και το Μουσείο πολεμικών ευρημάτων. Πρόκειται για την ιδιωτική συλλογή 'Deposito di Guerra - Ιωάννης Παραπονιάρης', στην περιοχή της Αγίας Ειρήνης στην Λέρο. Το μουσείο περιέχει περίπου 3000 αντικείμενα. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται ασπρόμαυρες φωτογραφίες εποχής, όπλα, οβίδες, παράσημα, νάρκες, εφημερίδες εποχής, αλεξίπτωτα, τμήματα μαχητικών αεροπλάνων και προσωπικά αντικείμενα στρατιωτών (κυρίως από την ιστορία της Λέρου κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την Μάχη της Λέρου).
Εκτός από τα μουσεία και τις ιδιωτικές συλλογές αξίζει να δείτε, στην περιοχή Άγιος Νικόλαος Radio, τους τρείς πανύψηλους τηλεπικοινωνιακούς πύργους (που θυμίζουν πύργο του Άιφελ). Μέσω αυτών η ιταλική διοίκηση του νησιού, 1912 - 1943, επικοινωνούσε απ΄ευθείας με την Ρώμη. Μην ξεχνάμε ότι ο εφευρέτης του τηλέγραφου ήταν ο Ιταλός μηχανικός Guglielmo Marconi το 1901! Πολύ ενδιαφέρουσες κατασκευές, συνοδευόμενες από υποστηρικτικά κτίρια που είχαν κατασκευασθεί δίπλα στους πύργους. Ξεχωρίζουν οι παλιές θωρακισμένες ηχομονωτικές πόρτες που ακόμη στέκονται στις θέσεις τους!
7. Εξερεύνηση των παραλιών νοτιοδυτικά από το Λακκί.
Από το δυτικό άκρο του λιμανιού στο Λακκί, ξεκινά μία πολύ όμορφη παράλια διαδρομή, με όμορφη φύση, παραλίες και αξιοθέατα. η οποία καταλήγει μετά από περίπου τρία χιλιόμετρα, στην πανέμορφη Κόκκινη παραλία που πήρε το όνομά της από την κόκκινη απόχρωση του χώματος της περιοχής (που καλείται και Κόκκινα Χώματα). Η παραλία είναι γραφική, αμμουδιά με ψιλό βότσαλο και καθώς σκεπάζεται από λίγα αρμυρίκια και πεύκα τα νερά της έχουν ένα ανοιχτόχρωμο πρασινογάλαζο χρώμα.
Η πρώτη παραλία στην διαδρομή είναι το Κουλούκι και βρίσκεται ακριβώς μετά τον τελευταίο μώλο του λιμανιού. Αμέσως μετά, στον επόμενο γραφικό κολπίσκο συναντάμε ένα καφέ-πίτσα κατάστημα, το Κουλούκι, που καταλήγει ακριβώς στην αρχή της "πρώην" παραλίας που υπήρχε εκεί!
Στο αμέσως επόμενο κολπάκι από το Café Κουλούκι, Θα συναντήσουμε τον Ναυτικό Όμιλο Λέρου με την παραλία του. Πρόκειται για μία πολύ όμορφη μικρή αμμουδιά περιτριγυρισμένη από πεύκα που δίνουν στην θάλασσα ένα ανοιχτόχρωμο πρασινογάλαζο χρώμα.
Ένα ενδιαφέρον αξιοθέατο εδώ, πολύ κοντά στην ακτή, είναι το ναυάγιο Γερμανικού αποβατικού πλοίου, του οποίου διακρίνεται το περίγραμμα. Η Λέρος έχει χαρακτηρισθεί και Μέκκα των ναυαγίων, και αποτελεί ιδανικό τόπο για καταδυτικό τουρισμό καθώς έχει πολλά και σε μικρό βάθος ναυάγια. Τα περισσότερα εξ αυτών είναι βυθισμένα πλοία από την μάχη της Λέρου το 1943.
Στην συνέχεια συναντάμε την πολύκοσμη παραλία της Μερικιάς. Το πιό τουριστικό τμήμα της διαδρομής, με beach bar cafe, και διάφορα νόστιμα φαγώσιμα (γεμιστά καλαμάρια, ψαρόσουπα, σουτζουκάκια με ρύζι). Μπροστά ξεκινά η παραλία, μία αμμουδιά με ψιλό βότσαλο, αρκετά μεγάλη αλλά στενή λόγω του τσιμεντένιων αναχωμάτων που έχουν κτισθεί για τα μαγαζιά. Στην αρχή της παραλίας υπάρχει ένας μώλος. Η παραλία συνεχίζει δυτικά του μώλου για περίπου 400 μέτρα. Πίσω από την παραλία διακρίνουμε ερειπωμένα κτίσματα αποθηκών κατασκευασμένα από τους Ιταλούς την περίοδο κατοχής τους, ενώ βόρεια φεύγει αμαξιτός δρόμος που στα 400 μέτρα φτάνει στο πολύ ενδιαφέρον πολεμικό μουσείο και το στρατιωτικό τούνελ.
Ανάμεσα στην παραλία της Μερικιάς και την Κόκκινη παραλία, στον μικρό όρμο του Αγίου Σπυρίδωνα, συναντάμε μία πολύ όμορφη παραλία με άσπρο βότσαλο. Το εκκλησάκι του Αγίου Σπυρίδωνα βρίσκεται λίγο βόρεια της παραλίας.
8. Παλαιό Ψυχιατρείο Λέρου - Έδρα Ιταλικής Ναυτικής Διοίκησης 1923-1943.
Έδρα της ιταλικής ναυτικής διοίκησης του νησιού, από το 1923- 1943, μετατράπηκε με βασιλικό διάταγμα το 1957 σε ψυχιατρική δομή βαρέως νοσούντων ασθενών. Το νοσοκομείο έφθασε το 1980 να φιλοξενεί περισσότερους από 2.000 ασθενείς ενώ πολλές καταγγελίες είχαν γίνει στον ελληνικό και τον διεθνή τύπο για τις συνθήκες διαβίωσής τους. Σημαντικό μέρος του τοπικού πληθυσμού εργάσθηκε με άμεση ή έμμεση σχέση με το ίδρυμα. Σήμερα (2022) φιλοξενούνται λιγότεροι από 200 ασθενείς σε εξατομικευμένες συνθήκες σε ανεξάρτητα περιποιημένα σπιτάκια και με προσωπικό αποσπασμένο ανά περίπτωση. Στην διάρκεια του προσφυγικού κύματος, την περίοδο 2015-2020, οι παλιές εγκαταστάσεις του νοσοκομείου χρησιμοποιήθηκαν σαν προσωρινοί χώροι φύλαξης των προσφύγων σε πολύ άσχημες συνθήκες. Σήμερα έχει δημιουργηθεί οργανωμένη κλειστή προσφυγική δομή στην περιοχή του Ξηροκάμπου. Το κτίριο εδώ ήταν οι κοιτώνες των αεροπόρων (Caserma Avieri).
Ανάμεσα στα αξιοθέατα στην επίσκεψή μας εδώ και πέρα από τα ερειπωμένα κτίρια, ξεχωρίζει στο λιμάνι ο στιβαρός, σκουριασμένος γερανός (υπήρχαν δύο σε λειτουργία) που χρησιμοποιόταν για την φόρτωση στα tolls των υδροπλάνων του ιταλικού βασιλικού ναυτικού. Στις παλιές φωτογραφίες, τον βλέπουμε εν δράσει!!! (από το μουσείο πολεμικών ευρημάτων της οικογένειας Ιωάννη Παραπονιάρη, στην Αγία Ειρήνη, Λέρου).
Στο ύψος του γερανού προς την στεριά θα διακρίνουμε τις υπόσκαφες αποθήκες, του αεροναυστάθμου Λέρου.
9. Επίσκεψη στο βόρειο και το νότιο άκρο του νησιού.
Οι επισκέψεις στο βόρειο και το νότιο τμήμα του νησιού είναι πολύ ενδιαφέρουσες και ξεχωριστές. Η εξερεύνηση του βορείου τμήματος ξεκινά από τον όρμο του Παρθενίου, ΒΑ του ομώνυμου οικισμού, και καλύπτει την χερσόνησο της Αγίας Κιουράς και τον όρμο του Μπλεφούτη. Ξεχωρίζουμε την εκκλησία της Αγίας Κιουράς, την ομώνυμη παραλία της και τις παραλίες του όρμου Μπλεφούτη.
Το εκκλησάκι της Αγίας Ματρώνας ή Κιουριάς (παραφθορά της Κυράς) θα το συναντήσουμε στα 1200 μέτρα βόρεια από το Παρθένι. Κτίσμα του 18ου αιώνα που κτίσθηκε στα ερείπια παλαιότερης εκκλησίας έχει χαρακτηρισθεί διατηρητέο από το 1982. Ξεχωρίζει, μεταξύ άλλων, γιατί οι αγιογραφίες του έγιναν από κρατουμένους του στρατοπέδου του Παρθενίου, στην διάρκεια της δικτατορίας το 1968.
Από το εκκλησάκι της Αγίας Ματρόνας, στα βόρεια του Παρθενίου, ξεκινά βατός χωματόδρομος που σε 300 μέτρα καταλήγει σε μία πολύ όμορφη μικρή αμμουδιά με ήσυχα και ρηχά νερά. Δύο αρμυρίκια χαρίζουν φυσική σκιά, αν την προλάβετε ελεύθερη, καθότι η παραλία συγκεντρώνει αρκετό κόσμο για το μέγεθός της.
Νότια της Κιουράς και ανατολικά από το Παρθένι (στα 1.500 μέτρα) βρίσκεται ο παραθαλάσσιος οικισμός Μπλεφούτης με την πολύ όμορφη παραλία του με ψιλό βότσαλο. Η παραλία είναι αρκετά μεγάλη (εκτείνεται σε ένα τόξο 300 μέτρων), και συγκεντρώνει αρκετό κόσμο, καθώς εδώ θα βρούμε και εστιατόριο και αρκετή φυσική σκιά.
Ενδιαφέροντα αξιοθέατα, δυτικά του αεροδρομίου και λίγο πρίν φτάσουμε στο Παρθένι, είναι το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου, και τα ερείπια αρχαίου οχυρού που βρίσκονται 200 μέτρα από το εκκλησάκι. Πρόκειται για βυζαντινό ναό του 11ου αιώνα που έχει κηρυχθεί διατηρητέος από το 1948. Για το κτίσιμό του έχουν χρησιμοποιηθεί και αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη ενώ πιθανολογείται ότι έχει οικοδομηθεί πάνω στα ερείπια αρχαίου ναού αφιερωμένου στην Ιοκαλλίδα Αρτέμιδα. Τα ερείπια αρχαίας οχύρωσης (Πύργος) χρονολογούνται από τον 4ο - 3ο π.χ. αιώνα. Ο Πύργος είναι γνωστός και σαν ναός της Αρτέμιδας της Ιοκαλλίδος. Μέσα στον αρχαιολογικό χώρο, περιτριγυρισμένο από οχυρωματικές πέτρες, θα διακρίνουμε και υπαίθριο εικονοστάσι.
Απέναντι από την νησίδα Αρχάγγελος, στην τοποθεσία Θυμάρι, ήταν η Θέση της Ιταλικής πυροβολαρχίας PL989. Η πυροβολαρχία προστάτευε το θαλάσσιο πέρασμα μεταξύ των δύο νησιών (δίαυλος Φαράντου). Στο σημείο αυτό μπορούμε να επισκεφθούμε με προσοχή και τους υπόγειους χώρους των εγκαταστάσεων της πυροβολαρχίας. Πολύ όμορφη η θέα από εδώ προς την νησίδα Αρχάγγελο και τον όρμο του Παρθενίου.
Το νότιο τμήμα του νησιού καταλήξει στον παραθεριστικό οικισμό Ξηρόκαμπο, με τον ομώνυμο όρμο του. Είναι ο νοτιότερος οικισμός του νησιού, και απέναντί του, προς νότο, βλέπουμε την Κάλυμνο. Βρίσκεται κάτω από το παλαιόκαστρο των Λεπιδών με την Παναγία του, το οποίο αξίζει να επισκεφθείτε, όπως και την Παναγίτσα την Καβουράδαινα στην ΒΑ άκρη του όρμου. Ο Ξηρόκαμπος διαθέτει μία από τις πιό μεγάλες παραλίες του νησιού, με ψιλό βότσαλο, ήσυχη, ρηχή και προστατευμένη και με φυσική σκιά (και πολλά φύκια στον βυθό). Πάνω από την παραλία θα βρείτε ταβέρνες, bars και δωμάτια προς διαμονή.
10. Εξερεύνηση των κορυφών του νησιού με τις Ιταλικές θέσεις άμυνας.
Οι Ιταλοί στην διάρκεια της κατοχής του νησιού (1912 - 1948) το μετέτρεψαν σε μία ισχυρότατη στρατιωτική βάση, κυρίως ναυτική, με πολλές θέσεις άμυνας σε όλες τις βουνοκορφές του νησιού. Ενδιαφέροντα κατάλοιπα των θέσεων αυτών μπορούμε να επισκεφθούμε σήμερα και να τα εξερευνήσουμε. Η πρόσβαση στα περισσότερα από αυτά είναι από απαιτητικούς χωματόδρομους, που σε κάποια σημεία θα χρειασθούν και κίνηση 4x4.
Το σημαντικότερο στρατιωτικό μνημείο του νησιού βρίσκεται στην κορυφή του λόφου Πατέλλα (θα φθάσουμε ακολουθώντας την σχετική πινακίδα μόλις περάσουμε τον Άγιο Ευστράτιο) και πρόκειται για τον Παραβολικό ακουστικό 'καθρέπτη' (Operazione Acoustic Mirror).
Κατασκευή που σχεδιάσθηκε και υλοποιήθηκε από το Ιταλικό βασιλικό ναυτικό την περίοδο της Ιταλικής κυριαρχίας του νησιού. Οι στρατιώτες στα χαρακώματα προσπαθούσαν να ακούσουν και να αναγνωρίσουν την κατεύθυνση πιθανών επερχομένων πολεμικών αεροπλάνων του εχθρού και να ειδοποιήσουν την κεντρική διοίκηση. Θα μπορούσε να το ονομάσει κανείς και ένα πρωτόγονο ραντάρ (το οποίο άλλωστε ανακαλύφθηκε λίγα χρόνια μετά κατά την διάρκεια του ΒΠΠ).
Είναι το μοναδικό στην Ελλάδα και έχει χαρακτηρισθεί μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς. Αποκαταστάθηκε το 2016 από τον Luciano Alberghini Maltoni, την A.I.A.L., και τον Δήμο Λέρου. Πενήντα μέτρα χαμηλότερα θα συναντήσουμε τις εγκαταστάσεις αεράμυνας της Ιταλικής Ναυτικής Βάσης.
Λίγα μέτρα πριν την κορυφή του λόφου, κάνοντας μία παράκαμψη δεξιά θα συναντήσουμε το κτίρια διοίκησης των εγκαταστάσεων της Ιταλικής αεράμυνας.
Οι παλαιότεροι σίγουρα θα θυμούνται την θρυλική πολεμική ταινία, του 1961, τα 'Κανόνια του Ναβαρόνε' με πολλά αστέρια της εποχής (David Niven, Gregory Peck, Anthony Quinn αλλά και την δική μας Ειρήνη Παππά). Η ταινία είχε γυρισθεί στην Ρόδο, αλλά λίγοι γνωρίζουν ότι, αν και μυθιστόρημα, τα κανόνια υπήρξαν στην Λέρο (και από αυτά εμπνεύσθηκε ο συγγραφέας του μυθισρτορήματος).
Εδώ θα δούμε τις τεράστιες βάσεις των δύο κανονιών, στην θέση Γέρακας και από κάτω τον απόκρημνο βράχο πάνω στον οποίο ήταν τοποθετημένα τα κανόνια. Στην φωτογραφία (από το μουσείο πολεμικών ευρημάτων της οικογένειας Ιωάννη Παραπονιάρη, στην Αγία Ειρήνη), αντίστοιχο κανόνι λίγο πιό χαμηλά, στην θέση Κατσούνι, εδώ με ναζί στρατιώτες (μετά την κατάληψη του νησιού, 18/11/1943). Η Λέρος την περίοδο 1912-1943 είχε μετατραπεί από την Ιταλία στην ισχυρότερη ναυτική βάση της ΝΑ Μεσογείου μέχρι την κατάληψή της τον Νοέμβριο του 1943 από τα ναζιστικά στρατεύματα. Συνολικά 26 πυροβολαρχίες ήταν εγκατεστημένες στο νησί.
Απέναντι από την νησίδα Αρχάγγελος, στην τοποθεσία Θυμάρι, ήταν η Θέση της Ιταλικής πυροβολαρχίας PL989. Η πυροβολαρχία προστάτευε το θαλάσσιο πέρασμα μεταξύ των δύο νησιών (δίαυλος Φαράντου). Στο σημείο αυτό μπορούμε να επισκεφθούμε με προσοχή και τους υπόγειους χώρους των εγκαταστάσεων της πυροβολαρχίας. Πολύ όμορφη η θέα από εδώ προς την νησίδα Αρχάγγελο και τον όρμο του Παρθενίου.
Μία ενδιαφέρουσα 4x4 διαδρομή από τον Ξηρόκαμπο είναι να ανεβούμε στην κορυφή του λόφου Σκουμπάρδα στα ΝΔ του. Η συνολική απόσταση είναι περίπου έξι (6) χιλιόμετρα και στην πορεία θα περάσουμε από εκκλησάκια, λατομεία, κεραίες, οχυρωματικά τούνελς και το κυριότερο θα απολαύσουμε άπλετη και πανέμορφη θέα προς όλα τα σημεία του ορίζοντα. Εδώ στην κορυφή, θα δούμε στρατιωτικά αντιεροπορικά τούνελς, φτιαγμένα από τους Ιταλούς την περίοδο που είχαν μετατρέψει το νησί σε μεγάλη ναυτική ιταλική βάση (1923 - 1943).
Ανατολικά του Μπλεφούτη περί τα 1.200 μέτρα ο χωματόδρομος οδηγεί στην περιοχή του ακρωτηρίου Ασφούγγαρου. Εδώ βρισκόταν η θέση της Ιταλικής πυροβολαρχίας 899 και διασώζεται το κτίριο διοίκησής της με την επιγραφή «Siamo orgogliosi di occupare un posto di combattimento, di sacrifici e di dovere», δηλαδή «είμαστε περήφανοι που καταλαμβάνουμε έναν χώρο μάχης, θυσίας και καθήκοντος».
Πολύ ενδιαφέρουσα διαδρομή με προορισμό την θέση της μικτής Πυροβολαρχίας PL 906 της Μουπλoγούρνας, έδρα της Ιταλικής αντιαεροπορικής Διοίκησης Βορείου Τομέα, στον λόφο Διπλογούρνας. Τους υπόγειους χώρους της διοίκησης θα τους βρούμε χαμηλότερα της κορυφής, σκαμμένους κάτω από το πετρώδες έδαφος.
Το καταφύγιο Διπλογούρνας θα το συναντήσουμε στην κορυφή του ομώνυμου λόφου, στα 250 μέτρα, λίγο χαμηλότερα από την θέση της μικτής Πυροβολαρχίας PL 906 της Μουπλόγουρνας, έδρα της Ιταλικής αντιαεροπορικής Διοίκησης Βορείου Τομέα.
Μία από τις πολλές οχυρωματικές θέσεις που είχαν κατασκευάσει οι Ιταλοί στην διάρκεια των 35 ετών κατοχής των Δωδεκανήσων, βρίσκεται απέναντι από τον λόφο του κάστρου της Παναγίας, στο Απιτίκι. Θέση της αντιαεροπορικής πυροβολαρχίας 'Lago'. Εδώ ήταν ένα από το κύρια σημεία επίθεσης των Γερμανών, στην διάρκεια της μάχης της Λέρου (12-16 Νοεμβρίου 1943), που κατέληξε στην κατάληψη του νησιού από τους Γερμανούς και την αιχμαλωσία 3.000 Βρετανών και 5.000 Ιταλών στρατιωτών.
