Δέκα Προτάσεις για να Γνωρίσετε τα Ψαρά
1. Επίσκεψη στον χώρο του Ολοκαυτώματος στην Μαύρη Ράχη.
Το μνημείο στήθηκε το 1956 στην μνήμη του Ολοκαυτώματος της 22ας Ιουνίου 1824. Εδώ, 150 Έλληνες μαχητές έδωσαν την τελευταία μάχη, μέχρις εσχάτων, εναντίον των Οθωμανών εισβολέων που ισοπέδωσαν και ερήμωσαν στην συνέχεια το νησί σαν τιμωρία για την ενεργό συμμετοχή του στον αγώνα της Ανεξαρτησίας. Περισσότεροι από τους μισούς κατοίκους και πρόσφυγες του νησιού σφαγιάσθηκαν ή αιχμαλωτίσθηκαν, ενώ όσοι διέφυγαν κατευθύνθηκαν αρχικά στην Μονεμβασία και την Αίγινα. Η καταστροφή των Ψαρών ενέπνευσε τον εθνικό μας ποιητή, Διονύσιο Σολωμό, να γράψει, το 1825, το πασίγνωστο επίγραμμα 'Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη - Περπατώντας η Δόξα μονάχη - Μελετά τα λαμπρά παλικάρια - Και στην κόμη στεφάνι φορεί - Γεναμένο από λίγα χορτάρια - Που είχαν μείνει στην έρημη γη'. Στο τέλος του 19ου αιώνα, ο μεγαλύτερος Έλληνας Ζωγράφος της εποχής εκείνης, Νικόλαος Γύζης, συνθέτει σε μουσαμά, την αριστουργηματική ελαιογραφία: 'Μετά την Καταστροφή των Ψαρών'.
Θα φθάσουμε σε λιγότερο από 10 λεπτά, ακολουθώντας το ανηφορικό πετρόκτιστο όμορφα διαμορφωμένο μονοπάτι που ξεκινά από το λιμάνι και καταλήγει στον χώρο του Ολοκαυτώματος, στην κορυφή της Μαύρη Ράχης. Στην πορεία θα περάσουμε από έναν ανακαινισμένο παλιό ανεμόμυλο ('Τ' Αράπη ο Μύλος'). Η υψομετρική διαφορά από την αρχή του μονοπατιού είναι περίπου 75 μέτρα.
2. Επίσκεψη στον Αρχαιολογικό χώρο στο Αρχοντίκι.
Στην ΝΔ περιοχή του νησιού, στο Αρχοντίκι, ο Σ. Χαριτωνίδης το 1961 εντόπισε Μυκηναϊκούς τάφους. Από το 1983 έως το 1997 είχαν ερευνηθεί 163 συνολικά τάφοι, δηλ. μία ολόκληρη νεκρόπολις (μεταξύ των ευρημάτων και ένας θολωτός τάφος), ενώ σε μικρή απόσταση από το νεκροταφείο και κατά μήκος της παραλίας αποκαλύφθηκαν τμήματα Μυκηναϊκού οικισμού (η Βορειοανατολικότερη γνωστή Μυκηναϊκή εγκατάσταση). Η σημερινή ανάδειξη του χώρου ολοκληρώθηκε το 2008 μέσω των ΠΕΠ Β. Αιγαίου. Η περιοχή έχει σημάδια κατοίκησης από την νεολιθική ώς την πρωτογεωμετρική περίοδο, ενώ το νεκροταφείο και ο οικισμός, χρονολογούνται στα 1.500π.χ. Ο οικισμός ερημώθηκε στα τέλη της χιλιετίας από σεισμό. Απέναντι από την παραλία βρίσκεται σε πολύ κοντινή απόσταση η νησίδα Δασκαλιό. Στην αρχαιότητα το Δασκαλιό και το Αρχοντίκι ήταν ενωμένα και σχημάτιζαν μικρή χερσόνησο με φυσικό λιμάνι (που οι περιηγητές ονόμαζαν 'Da Scalio'). Ευρήματα του οικισμού και του νεκροταφείου υπάρχουν σήμερα και εντός της θάλασσας.
Κάθε χρόνο, με την Αυγουστιάτικη πανσέληνο, ο Δήμος Ψαρών σε συνεργασία με τον Σύλλογο Αστρονομίας Χίου διοργανώνει ξενάγηση στον Αρχαιολογικό Χώρο ενώ δίνονται εκλαϊκευμένες αστρονομικές ομιλίες και στο τέλος όμορφες συναυλίες Ελληνικού τραγουδιού.
Οι επισκέψιμες ημέρες και ώρες είναι Τετάρτη - Παρασκευή από 07:00 - 14:00 και το Σάββατο από 11:00 - 14:00. Εν τούτοις αν δεν προλαβαίνετε και θέλετε να επισκεφθείτε τον χώρο άλλη μέρα μπορείτε να καλέσετε στα τηλέφωνα που φαίνονται στην συνέχεια για να κανονίσετε μία συνάντηση με ραντεβού με την υπεύθυνη του πάρκου. Προσοχή, δεν επιτρέπονται οι φωτογραφίες εντός του χώρου.
3. Επίσκεψη στο ΒΔ άκρο του νησιού και την Πούντα του Ρούσου.
Από το εκκλησάκι του Αγίου Ισίδωρου μπορούμε να πραγματοποιήσουμε μερικές ενδιαφέρουσες περιπατητικές εξορμήσεις για να γνωρίσουμε το ΒΔ άκρο του νησιού, την Πούντα του Ρούσου και την βόρεια παραλία του Ίσαρη. Δυτικότερα μπορούμε να προσεγγίσουμε την π[αραλία του Αϊ-Ισίδωρος][TID49549]. Για να κατευθυνθούμε προς την Πούντα του Ρούσου ακολουθούμε από τον Άγιο Ισίδωρο ΒΔ κατεύθυνση χωρίς να υπάρχει ξεκάθαρο μονοπάτι. Κατηφορίζουμε ανάμεσα σε χαμηλή βλάστηση, θάμνους και θυμάρια, και στα 300 περίπου μέτρα από το εκκλησάκι πιάνουμε την κοίτη του ρέματος Κλάβα. Αυτός είναι ο ασφαλέστερος και γρηγορότερος τρόπος για να προχωρήσουμε. Στα 1.300μ. από το ξεκίνημα, το ρέμα καταλήγει σε μία κοιλάδα όπου ευθεία στα 400 μέτρα καταλήγει στην παραλία του Ίσαρη, ενώ αριστερά μας ορθώνεται ο βράχος της Πούντας του Ρούσου. Ανηφορίζουμε στον βράχο όπου εντυπωσιάζουν τα κοφτερά κατάμαυρα σχιστολιθικά του πετρώματα και κινούμαστε στην κορυφογραμμή του. Εντυπωσιακές οι εικόνες, με δεξιά μας την κοιλάδα και την παραλία του Ίσαρη και αριστερά μας οι απότομοι κρημνοί που καταλήγουν σε απάτητες από την ξηρά μικρές παραλίες. Φθάνοντας στην κορυφή, στο άκρο, θα δούμε το σημείο που οι Ψαριανοί είχαν εγκατεστημένα τα κανόνια τους (γι΄αυτό και η θέση ονομάζεται Κανόνι).
4. Επίσκεψη στον Φάρο και την παραλία Φανάρι.
Για να φθάσουμε εδώ, ακολουθούμε τον δευτερεύοντα οδικό άξονα του νησιού, αυτόν που κινείται από δυτικά προς ανατολικά, και ξεκινά από την Χώρα καταλήγοντας στον Φάρο ή στην παραλία (συνολική απόσταση 5.5 χλμ.). Ο δρόμος χωρίζει λίγο πριν τερματίσει και γίνεται χωματόδρομος. Αριστερά οδηγεί στον φάρο και δεξιά στην παραλία Φανάρι.
Ο όμορφος φάρος, Κοκκινόπουλο Ψαρών, βρίσκεται στο ΝΑ άκρο του νησιού, στο ακρωτήρι του Αγίου Γεωργίου. Ο χωματόδρομος που οδηγεί σε αυτόν ανοίχθηκε πρόσφατα. Μέχρι τότε η μόνη πρόσβαση ήταν από ανηφορικό μονοπάτι που ξεκινούσε από τον δρόμο που κατέληγε στην παραλία Φανάρι. Ο φάρος κατασκευάσθηκε το 1909, από την Γαλλική Εταιρεία Οθωμανικών φάρων, και ενώ το νησί ήταν ακόμη υπό Τουρκική κατοχή. Είχε εστιακό ύψος 78 μέτρων και φωτοβολία έως 25 ν.μ. ενώ ο κυκλικός του πύργος έχει ύψος 14.5 μέτρα.
Η παραλία Φανάρι είναι η τελευταία νότια παραλία του νησιού και βρίσκεται, όπως και το όνομά της δηλώνει, στον κόλπο κάτω από τον Φάρο του νησιού. Όμορφη παραλία με ψιλό βότσαλο και κρύα βαθειά νερά. Παρά το ότι στην παραλία καταλήγει στρωτός χωματόδρομος θα συναντήσετε σε αυτήν ελάχιστο έως καθόλου κόσμο. Πινακίδες της ΔΕΗ προειδοποιούν ότι υπάρχουν υπόγεια καλώδια για την αποφυγή ρίψης αγκυρών. Στις άκρες της παραλίας ξεχωρίζουν τα εντυπωσιακά απότομα μαύρα κοφτερά βράχια (από γραφιτικούς σχιστόλιθους) που καταλήγουν στην θάλασσα.
5. Επίσκεψη στην σπηλιά του Αδάμη και τον όρμο του Αδάμ
Από το εκκλησάκι της Αγίας Τριάδας στον Ξερόκαμπο, εκεί που τερματίζει και ο δρόμος, ξεκινά το βατό 'μονοπάτι' (1.100 μέτρα) για την επίσκεψή μας στην σπηλιά του Αδάμη, στον βόρειο όρμο του Αδάμ. Πρακτικά δεν υπάρχει μονοπάτι, αλλά η χαμηλή βλάστηση διασχίζεται εύκολα. Ακολουθούμε ευθεία βόρεια κατεύθυνση με μικρή κλίση δεξιά (ανατολικά). Θα φθάσουμε άνετα σε 20-25 λεπτά. Η εντυπωσιακή σπηλιά βρίσκεται στο αριστερό άκρο της παραλίας, έχει βάθος περί τα 10 μέτρα και ύψος που χωρά όρθιο άνθρωπο. Η παραλία, βότσαλα και άμμος, επειδή είναι βόρεια έχει πολλά σκουπίδια όταν φυσά (μέσα και έξω από την θάλασσα) και τότε δεν είναι κατάλληλη για μπάνιο.
Αν στην παραλία της σπηλιάς του Αδάμη σκαρφαλώσουμε για λίγο στα βράχια απέναντι από την σπηλιά (δηλαδή στο άλλο άκρο της παραλίας), θα δούμε δεξιά μας στο βάθος την παραλία του Βάτου που φαντάζει και αυτή ερημική, άγρια και δυσπρόσιτη. Από εδώ έχουμε πολύ όμορφη αμφιθεατρική θέα του κόλπου του Αδάμ, της παραλίας του Αδάμη και της παραλίας του Βάτου.
Από την Σπηλιά του Αδάμη, επιστρέφοντας, μπορούμε να κινηθούμε δυτικά περί τα 300 μέτρα για να δούμε την θέα των ΒΔ ακτών του νησιού και του όρμου Κάναλου. Από τον Κάναλο ξεκίνησε η βασική προσπάθεια απόβασης των Τούρκων, όταν ξεκίνησαν την εκστρατεία τους κατά των Ψαρών. Λόγω της ισχυρής αντίστασης που συνάντησαν εκεί, επιχείρησαν και κατάφεραν να αποβιβάσουν στρατεύματα και λίγο ανατολικότερα στον Ερινό (στον όρμο μετά, ανατολικά, του όρμου του Αδάμ). Έτσι κατάφεραν να κυκλώσουν τους υπερασπιστές του Κάναλου και να προωθηθούν στο εσωτερικού του νησιού (από Ξερόκαμπο προς το Φτελιό και μετά στην πόλη).
6. Επίσκεψη στην Μονή της Κοίμησης της Θεοτόκου
Αγιορείτικης αρχιτεκτονικής Μονή που ιδρύθηκε το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα στην θέση παλαιότερου μονυδρίου. Το σημαντικότερο εκκλησιαστικό αξιοθέατο του νησιού. Καταστράφηκε και αυτή το 1824, και επαναλειτούργησε πολλά χρόνια μετά χωρίς να ανακτήσει την αίγλη της. Σημαντικότερο κειμήλιό της ήταν η ενυπόγραφη από τον Δομίνικο Θεοτοκόπουλο εικόνα της Παναγίας η οποία και μεταφέρθηκε πρίν την καταστροφή στην Σύρο όπου φυλάσσεται μέχρι και σήμερα στον εκεί ναό της Κοίμησης (η Παναγία των Ψαριανών). Μετατράπηκε τον 20ο αιώνα σε γυναικεία και λειτούργησε μέχρι το 1980. Αξίζει να επισκεφθείτε την Μονή και να περιηγηθείτε στους χώρους της (στα κελιά, στην τραπεζαρία της και στα εργαστήριά της), όπου θα δείτε στην ουσία ένα μικρό λαογραφικό μουσείο με όλα τα είδη ασχολίας των μοναχών κατά το παρελθόν. Η Μονή διαθέτει αξιόλογη βιβλιοθήκη με 473 χειρόγραφα και έντυπα. Εξωτερικά και βόρεια της θα συναντήσουμε το, παλαιότερο της Μονής, σπάνιου αρχιτεκτονικού ρυθμού, παρεκκλήσι της Αγίας Τριάδος.
Το πανηγύρι της Κοίμησης της Θεοτόκου γίνεται κάθε χρόνο στην γιορτή της Παναγίας τον Δεκαπενταύγουστο. Ο κόσμος συγκεντρώνεται από την παραμονή για τον Εσπερινό αλλά και για να συμμετάσχει στο 'Εθιμο του Αλωνιού' που γίνεται δίπλα, στο αλώνι της Μονής.
7. Επίσκεψη στον Καθεδρικό ναό της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος και στην Εκκλησία του Αγίου Νικολάου με την παλιά Βουλή
Ο καθεδρικός ναός του νησιού κτίσθηκε πρίν από το 1770 και ανοικοδομήθηκε με δαπάνες κατοίκων του νησιού το 1885. Την εβδομάδα (31/8) της γιορτής του Σωτήρος (6/8) μεταφέρεται στον καθεδρικό ναό της Μεταμορφώσεως, από το Μοναστήρι της Κοίμησης, η ασημένια εικόνα της Παναγίας. Αρχικά οι κάτοικοι ξεκινούν (στις 31/8) με τα πόδια από την Χώρα τα μεσάνυχτα και καταλήγουν στο Μοναστήρι. Από εκεί παίρνουν τα ξημερώματα την εικόνα και επιστρέφουν στην Χώρα, τοποθετώντας την για προσκύνημα στην εκκλησία. Η επιστροφή της (6/8) στο Μοναστήρι γίνεται πάλι με τα πόδια (μέσα από μονοπάτια) και την κουβαλούν κυρίως οι νέοι του νησιού. Στην επιστροφή της εικόνας προσφέρονται στους προσκυνητές ρεβίθια (λόγω της νηστείας του δεκαπενταύγουστου) που μαγειρεύονται σε πολύ μεγάλες κατσαρόλες και σερβίρονται στην τραπεζαρία της Μονής.
Ο μεγαλοπρεπής ναός του Αγίου Νικολάου], προστάτη των ναυτικών, δεσπόζει στο δυτικό άκρο του οικισμού των Ψαρών, πάνω σε μικρό ύψωμα. Ξεκίνησε να κτίζεται το 1785 και ολοκληρώθηκε το 1793, με σημαντική βοήθεια πολλών Ψαριανών οι οποίοι λόγω της ανάπτυξης της τοπικής ναυτιλίας άρχισαν να αποκτούν σημαντικό εισόδημα. Ο ναός έχει είκοσι οκτώ μέτρα μήκος, δεκατέσσερα πλάτος και φθάνει μέχρι τα είκοσι τέσσερα μέτρα στο ύψος. Ξεχωρίζουν τα πολλά παράθυρα και πόρτες του (πενήντα ένα και επτά αντίστοιχα). Για την κατασκευή του χρησιμοποιήθηκε μάρμαρο από διάφορα νησιά και μέρη της Ελλάδας ενώ τον ναό διακοσμούσαν αφιερώματα και ιερά σκεύη μεγάλης αξίας. Όλα αυτά καταστράφηκαν και λεηλατήθηκαν από τους Τούρκους τον Ιούνιο του 1824 με την ολοκληρωτική καταστροφή του νησιού. Ο ναός αναστηλώθηκε αρκετά χρόνια μετά, το 1863.
Στο κτίριο δίπλα στον αυλόγυρο του ναού στεγαζόταν, από τα προεπαναστατικά χρόνια η Βουλή των Ψαρών, και εδώ, στην πλατεία της Δημογεροντίας, γίνονταν οι συνελεύσεις της Βουλής. Μετά την καταστροφή του νησιού και την κατοχή του από τους Τούρκους (από το 1824 έως το 1912) δεν χρησιμοποιήθηκε, ενώ μετά την απελευθέρωση επισκευάσθηκε και χρησιμοποιήθηκε σαν σταθμός της Χωροφυλακής. Από την Γερμανική κατοχή και μετά το κτίριο έμεινε πάλι αχρησιμοποίητο μέχρι το 1978, όταν σε συνεργασία με τον ΕΟΤ αποφασίσθηκε η αναστήλωσή του και η μετατροπή του σε ξενώνα, όπως και έγινε, και έτσι λειτούργησε από το 1980 έως το 2004. Σήμερα γίνονται προσπάθειας επαναλειτουργίας του.
8. Μπάνιο στην πανέμορφη παραλία Λιμνονάρια
Τα Λιμνονάρια είναι ίσως η καλύτερη απομονωμένη νότια αμμουδιά του νησιού. Άμμος και ψιλό βότσαλο έξω, και μπροστά το απόλυτο βαθύ μπλέ του Αιγαίου. Τα νερά πάγος! Για να την απολαύσετε θα ακολουθήσετε ένα σύντομο καλοχαραγμένο μονοπάτι που κατηφορίζει και καταλήγει σε 900 μέτρα στην πανέμορφη παραλία.
9. Το παράλιο μονοπάτι από τα Σπιτάλια μέχρι την παραλία Λαζαρέτα και τον Άγιο Ανδρέα
Από τα Σπιτάλια και παράλληλα του αμαξιτού δρόμου, ξεκινά περιποιημένο πετρόκτιστο μονοπάτι το οποίο κινείται κατά μήκος της ακτογραμμής και περνά διαδοχικά από την παραλία Σπιτάλια, το εκκλησάκι της Αγίας Κυριακής, την παραλία Μεγάλη Άμμο, τον Άγιο Αθανάσιο, την παραλία Λαζαρέτα για να καταλήξει στο εκκλησάκι του Αγίου Ανδρέα. Μία πολύ όμορφη διαδρομή που αξίζει να κάνετε οποιαδήποτε ώρα της ημέρας.
Η παραλία Λαζαρέτα ίσως είναι η καλύτερη αμμουδιά του νησιού με ελάχιστο κόσμο. Δεξιά και αριστερά της κύριας παραλίας σχηματίζονται δύο μικρότερες αμμουδιές. Την πρώτη, θα την συναντήσουμε στον δρόμο μας κινούμενοι επί του πετρόκτιστου μονοπατιού. Η δεύτερη βρίσκεται κρυμμένη σε μικρό κολπάκι στο οποίο θα φθάσουμε περπατώντας σε ένα μικρό μονοπάτι από το τέλος (ανατολικό άκρο) της Λαζαρέτας.
10. Επίσκεψη στην κορυφή της Βίγλας
Παρατηρητήριο, όπως και η λέξη του λέει, το ψηλότερο σημείο κοντά στον οικισμό, βόρεια. Θα φθάσουμε από βατό χωματόδρομο. Στο υψηλότερα σημείο του λόφου στα 123 μέτρα, θα βρούμε τοποθετημένο, το χαρακτηριστικό υψομετρικό κολωνάκι της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού. Λίγα μέτρα πιό κάτω ο Δήμος έχει κατασκευάσει πέτρινες ημικυκλικές κερκίδες δύο σειρών από όπου μπορεί κάποιος να απολαύσει την αμφιθεατρική θέα προς τον οικισμό των Ψαρών και το ύψωμα της Μαύρης Ράχης (Παλαιόκαστρο). Λίγα μέτρα πρίν βρίσκονται σε σειρά, μισογκρεμισμένα, τα κυλινδρικά πέτρινα σώματα τεσσάρων ανεμόμυλων.
