Κείμενο: Ανδρέας Τζόβολος
Για μία αναλυτική μελέτη πάνω στο θέμα του θρησκευτικού - πρσκυνηματικού τουρισμού στην Αίγινα διαβάστε την εργασία: ΑΝΔΡΕΑΣ ΤΖΟΒΟΛΟΣ: ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ-ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ - ΑΙΓΙΝΑ
Η Αίγινα, μέσα στα μόλις 88 τετραγωνικά χιλιόμετρά της, φιλοξενεί τεράστιο αριθμό ενεργών και ανενεργών θρησκευτικών κτισμάτων - μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς, τα οποία αποτέλεσαν στο πέρασμα των αιώνων το επίκεντρο της δράσης σπουδαίων θρησκευτικών προσωπικοτήτων και λειτουργούν, σε συνδυασμό με τις χριστιανικές εορτές και πανηγύρεις, ως σημαντικοί πόλοι προσέλκυσης ελλήνων και αλλοδαπών επισκεπτών. Το γεγονός αυτό προσδίδει στον τουρισμό της Αίγινας ένα ιδιαίτερα ανταγωνιστικό και σχετικά αναξιοποίητο συγκριτικό πλεονέκτημα σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα όσον αφορά τον πλούτο της σε θρησκευτικά μνημεία, χώρους θρησκευτικού ενδιαφέροντος, προσκυνήματα, παραδοσιακές εκδηλώσεις θρησκευτικής πίστης και χριστιανική ιστορία.
Ήδη από την παλαιοχριστιανική εποχή (έως τον 6ο αιώνα) μαρτυρούνται στην Αίγινα τρίκλιτες βασιλικές όπως η βασιλική της Βάρδιας, γνωστή και ως Αγία Φωτεινή, που κείτεται εγκαταλειμμένη σε ερείπια στην πόλη της Αίγινας. Άλλες βασιλικές που έχουν εντοπιστεί είναι η βασιλική Παναγίτσας, η βασιλική του Αγίου Νικολάου και η βασιλική Μητροπόλεως στην πόλη, η βασιλική της Αγίας Ελεούσας κοντά στον Άγιο Νεκτάριο, η βασιλική του λόφου Κολώνας που προέκυψε από τη διαμόρφωση του αρχαίου ναού του Απόλλωνα σε εκκλησία και η βασιλική Παληαχώρας στο σημείο της Επισκοπής. Από τα πρωτοβυζαντινά και μεταβυζαντινά χρόνια (7ος έως 12ος αιώνας) διασώζονται μονόκλιτες βασιλικές και σταυροειδείς εκκλησίες.
Από τις εντοπισμένες βυζαντινές εκκλησίες της Αίγινας ξεχωρίζουν οι Ταξιάρχες στις Σφυρίχτρες, στα βόρεια του Ελλάνιου όρους, οι Άγιοι Θεόδωροι ή Όμορφη Εκκλησιά (ή Ομορφοκκλησιά), δημιούργημα του 13ου αιώνα, στα όρια της πόλης με την Κυψέλη, ο Άγιος Νικόλαος Μαύρικα στη θέση Κοντός λίγο μετά τον Άγιο Νεκτάριο προς την Αγία Μαρίνα, ο Άγιος Δημήτριος Ασωμάτων στο δρόμο Αίγινας - Αγίου Νεκταρίου, ο Άγιος Νικόλαος στο Μούλος κοντά στην Κυψέλη και ο Άγιος Νικόλαος στις Πολλές Ελιές κοντά στην πόλη της Αίγινας.
Σήμερα υπάρχουν και λειτουργούν στο νησί επτά μοναστήρια, αριθμός ιδιαίτερα μεγάλος αναλογικά με το μικρό του μέγεθος και σαφής ένδειξη ότι ο μοναχισμός και το μοναστηριακό κλίμα ανέκαθεν ήταν ιδιαίτερα ανεπτυγμένα στην Αίγινα, στα κελιά και στα ασκητήρια των μοναστηριών της οποίας μόνασαν πολλοί Άγιοι.
Η μονή της Χρυσολεόντισσας ή μονή Κοίμησης της Θεοτόκου, χτισμένη τον 13ο αιώνα στη θέση Λεόντι και μεταφερόμενη περίπου τον 15ο - 16ο αιώνα στη σημερινή της θέση, στο κέντρο περίπου του νησιού, ανάμεσα σε μικρούς λόφους στο μικρό οροπέδιο Μπουρδέκτη ή Ομβροδέκτη, έχει τη μορφή φρουρίου με έναν επιβλητικό πύργο, δέκα παρεκκλήσια και χαρακτηρίζεται από την παραδοσιακή μοναστηριακή αρχιτεκτονική του Αγίου Όρους τετραγώνου σχήματος. Τα κελιά της ανέρχονταν μέχρι το τέλος του περασμένου αιώνα σε τριάντα έξι, ενώ σήμερα είναι αυξημένα μετά από ανοικοδόμηση. Στη μονή αυτή ανήκει και ένα από τα πλέον αξιόλογα προσκυνήματα, το Μετόχι της Φανερωμένης με την υπόγεια και την υπέργεια εκκλησία, έξω από την πόλη της Αίγινας προς το δρόμο που οδηγεί στον Άγιο Νεκτάριο, το οποίο απέκτησε μεγάλη φήμη μετά την ανακάλυψη της κατακόμβης και της εικόνας της Παναγίας της Φανερωμένης το 1829 - 1830.
Η μικρή σε μέγεθος μονή της Παναγίας της Ελευθερώτριας στο χωριό Βαθύ στα δεξιά του δρόμου Αίγινας - Σουβάλας, ιδρύθηκε μόλις το 1960 και ο σημερινός ναός του εγκαινιάσθηκε το 1987. Η γυναικεία μονή της Αγίας Αικατερίνης με τη θαυματουργή εικόνα της χτίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα, βρίσκεται στη θέση Κοντός πλησίον της μονής Αγίας Τριάδος και διαθέτει σπάνια κειμήλια και λείψανα πολλών Αγίων.
Η μονή Γενεσίου της Θεοτόκου ή μονή Αγίου Χριστοφόρου, βρίσκεται στο βορειοανατολικό άκρο της πόλης της Αίγινας, χτίστηκε κατά τα έτη 1957 - 1960 και εγκαινιάστηκε το 1961. Πανηγυρίζει δύο φορές το χρόνο, στο Γενέσιο της Θεοτόκου στις 8 Σεπτεμβρίου και στη γιορτή του Αγίου Χριστοφόρου στις 9 Μαΐου, λείψανο του οποίου φιλοξενεί από το 1965. Το μοναστήρι του Αγίου Μηνά με τα τρία παρεκκλήσια, βρίσκεται σε μια πευκόφυτη περιοχή νοτιοδυτικά από το ναό της Αφαίας, στην ανατολική πλαγιά του λόφου Μπαλαλά. Η σημερινή εκκλησία χτίστηκε το 1960, εγκαινιάστηκε το 1962 και σε αυτή φυλάσσονται ιερά λείψανα πολλών Αγίων. Η μονή της Αγίας Αναστασίας της Φαρμακολύτριας βρίσκεται στην περιοχή Χλόη στα βορειοδυτικά, έξω από την πόλη της Αίγινας, χτίστηκε το 1955, εγκαινιάστηκε το 1961 και πανηγυρίζει στις 22 Δεκεμβρίου.
Εξέχουσα όμως θέση ανάμεσα στις μονές της Αίγινας ως τόπος προσκυνήματος εθνικής εμβέλειας, κατέχει η μονή του Αγίου Νεκταρίου ή μονή της Αγίας Τριάδος με τα τέσσερα παρεκκλήσια της, σε μορφή τετράπλευρου και θέα προς την Παληαχώρα, που αποτελεί μαζί με τη νέα εκκλησία του Αγίου Νεκταρίου το θρησκευτικό κέντρο του νησιού. Χτίστηκε από τον ίδιο τον Άγιο Νεκτάριο στα έτη 1904 - 1910 λίγο βορειότερα από το κέντρο του νησιού στη θέση «Κοντός», έξι χιλιόμετρα από την πόλη της Αίγινας και την Αγία Μαρίνα, και αποτελεί ένα από τα πλέον γνωστά και εξέχοντα ιερά προσκυνήματα στην Ελλάδα και πόλο έλξης χιλιάδων χριστιανών. Στη μέση του συγκροτήματος της μονής βρίσκεται η εκκλησία της Αγίας Τριάδος, ρυθμού βασιλικής με τρούλο, και νότια της εκκλησίας αυτής βρίσκεται ο τάφος του Αγίου Νεκταρίου. Η νέα επιβλητική εκκλησία προς τιμή του Αγίου Νεκταρίου που δεσπόζει στη νότια πλευρά του μοναστηριού θεμελιώθηκε το 1973, εγκαινιάσθηκε το 1994 και αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους ναούς της Ορθοδοξίας, με εντυπωσιακό τρούλο διαμέτρου 20,20 μέτρων, δύο ανισοϋψή καμπαναριά και δυνατότητα να στεγάσει μέχρι 9.000 άτομα.
Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στην Παληαχώρα (Παλαιά Χώρα), μια μεσαιωνική «πόλη-φάντασμα», έναν κατεστραμμένο μεταβυζαντινό οικισμό που αποτελούσε το θρησκευτικό κέντρο του νησιού και βρίσκεται υπό την προστασία της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Πρόκειται για έναν λόφο ακριβώς μετά τη μονή του Αγίου Νεκταρίου, διάσπαρτο από σαράντα μικρές εκκλησίες, τα μοναδικά κτίσματα που άφησε αλώβητα ο πειρατής Βαρβαρόσα, οι οποίες χτίστηκαν κατά τον 12ο - 13ο αιώνα, χαρακτηρίζονται από το βυζαντινό στοιχείο, αποτελούν τεκμήριο της διαχρονικής θεοσέβειας των αιγινητών και πολλές από αυτές διαθέτουν πολύτιμες εικόνες, τοιχογραφίες εξαιρετικής τέχνης, χαράγματα και ακιδογραφήματα με σημαντικές πληροφορίες.
Η Παληαχώρα, ένα βυζαντινό μνημείο που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ο «νησιωτικός Μυστράς» της Αίγινας, προσφέρει στον επισκέπτη μια μοναδική ιδιόμορφη εικόνα και μια εξαιρετική εμπειρία ως τόπος επίσκεψης, πεζοπορίας ξενάγησης και ιστορικής αναζήτησης.
Κοντά σε όλον αυτό τον πλούτο σημαντικών χριστιανικών μνημείων θα πρέπει να προστεθεί και ο Μητροπολιτικός ναός Αίγινας ή «Μεγάλη Εκκλησία» με τις τρεις Άγιες Τράπεζες, της Κοίμησης της Θεοτόκου, του Αγίου Διονυσίου και του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, που ανεγέρθηκε το 1806. Ο ιστορικός του ρόλος έχει βαρύνουσα σημασία, καθόσον είναι η εκκλησία στην οποία ορκίσθηκε το 1828 η πρώτη ελληνική κυβέρνηση μετά την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό υπό τον Ιωάννη Καποδίστρια, ενόσω η Αίγινα αποτελούσε την πρωτεύουσα του νεότερου ελληνικού κράτους.
Αυτό το τεράστιο και εμπλουτισμένο με μεγάλης αξίας ψηφιδωτά, αγιογραφίες και εικόνες σύνολο από διάσπαρτες σε κάθε σημείο του νησιού πρωτοχριστιανικές, βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες και μοναστήρια, μαζί με όλα τα υπόλοιπα δεκάδες παρεκκλήσια, ξωκλήσια και νεότερους ναούς, συνδέει αρμονικά τη χριστιανική πίστη με την ιστορία, την τέχνη, την αρχιτεκτονική και τον πολιτισμό και παρέχει στον επισκέπτη τη δυνατότητα πολλαπλών επιλογών επισκέψιμων ιερών χώρων σε κοντινές αποστάσεις.
Τα τοπικά παραδοσιακά ήθη και έθιμα όπως ο Αιγινίτικος γάμος, ο χορός της Λαμπρής, το έθιμο του Κλήδονα στις 23 Ιουνίου και το έθιμο του Λειδινού στις 14 Σεπτεμβρίου αλλά και οι μεγάλες τοπικές θρησκευτικές εορτές και πανηγύρεις όπως η εορτή του Αγίου Νεκταρίου στις 9 Νοεμβρίου, το πανηγύρι της Παναγίας της Χρυσολεόντισσας στις 15 Αυγούστου, η εορτή του Αγίου Διονυσίου, πολιούχου της Αίγινας, στις 17 Δεκεμβρίου, η εορτή του Αγίου Σώζοντα στην Πέρδικα στις 7 Σεπτεμβρίου και το πανηγύρι της Αγίας Μαρίνας στις 17 Ιουλίου, κρατούν ζωντανό στο πέρασμα των αιώνων το πλήθος των χριστιανικών μνημείων, μαρτυρούν το αναλλοίωτο του κλίματος πίστης που ανέκαθεν χαρακτήριζε το νησί, συντηρούν σε ολόκληρο το χρόνο άσβεστο το θρησκευτικό ενδιαφέρον και καθιστούν τη σύγχρονη Αίγινα των δεκατεσσάρων ενοριών έναν ιδανικό τουριστικό προορισμό για όσους θέλουν να συνδυάσουν τις διακοπές τους με εναλλακτικές δραστηριότητες που πηγάζουν από το θρησκευτικό συναίσθημα.
Ο Ανδρέας Τζόβολος είναι οικονομολόγος, M.Sc. στη Διοίκηση Τουριστικών Επιχειρήσεων, M.Sc. στη Διασφάλιση Ποιότητας, στέλεχος του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους.
