Το χρυσό μήλο της Σαντορίνης
Κατά την διάρκεια του 19ου αιώνα, η Σαντορίνη, γνώρισε μεγάλη βιομηχανική ανάπτυξη. Η Μεσσαριά έγινε το κέντρο της βιομηχανικής ανάπτυξης του νησιού με την λειτουργία βιοτεχνικών μονάδων όπως των πλεκτηρίων Μαρκεζίνη. Ανάμεσά τους και το εργοστάσιο οινοπνεύματος (κάναβα) του Αντωνίου Βενετσάνου, με του τρείς θόλους στην σειρά, στο κέντρο του οικισμού, δίπλα στο αρχοντικό του Σαλίβερου. Το κτήριο του, με την ψηλή καλοδιατηρημένη καμινάδα, έχει ανακηρυχθεί ως διατηρητέο και θεωρείται νεώτερο βιοτεχνικό μνημείο της Νεοελληνικής περιόδου.
Αυτό όμως που χαρακτήρισε την βιομηχανική ιστορία του νησιού και για πολλά χρόνια ήταν μαζί με τα οινοποιεία, η σημαντικότερη πηγή εισοδήματος των κατοίκων του ήταν η επεξεργασία της γλυκύτατης και ξεχωριστής Σαντορινέικης ντομάτας.
Το φημισμένο ντοματάκι Σαντορίνης, έφθασε στο νησί το τελευταίο μισό του 19ου αιώνα. Υπάρχουν δύο εκδοχές για την εισαγωγή του. Η μία ισχυρίζεται ότι τους πρώτους σπόρους έφεραν, στην Σαντορίνη, Ιταλοί καθολικοί μοναχοί και η άλλη ότι ήρθαν από το Σουέζ, καθώς μεγάλες ποσότητες Θηραϊκής Γής, χρησιμοποιήθηκαν τότε για την κατασκευή της Διώρυγας (1859 - 1869), και υπήρχε συχνή επικοινωνία με το νησί. Η παραγωγή του χρυσόμηλου, όπως το ονόμαζαν τότε (ακριβής μετάφραση της ιταλικής περιγραφής pomod' oro), αναπτύχθηκε ιδιαίτερα μετά το 1917, όταν και λόγω της Ρωσικής Επανάστασης, μειώθηκε η εξαγωγή του φημισμένου κρασιού Βινσάντο, στην Ρωσία, όπου εχρησιμοποιείτο ως το κρασί της Θείας Κοινωνίας, επί Τσάρων. Η αυξημένη παραγωγή οδήγησε σε βιομηχανοποίηση, και έτσι μετά τον πόλεμο λειτουργούσαν στην Σαντορίνη εννέα (9) εργοστάσια επεξεργασίας ντομάτας.
Για να μάθετε περισσότερα και να γνωρίσετε καλύτερα την βιομηχανική ιστορία της ντομάτας στην Σαντορίνη, αξίζει, και ανεπιφύλακτα σας προτείνουμε, να επισκεφθείτε το εργαστάσιο - μουσείο του Γ. Νομικού στην Βλυχάδα, στό νότιο άκρο του νησιού. Το ιστορικό εργοστάσιο της Βλυχάδας έχει σήμερα μετατραπεί σε Βιομηχανικό Μουσείο (προσφέρεται οργανωμένη ξενάγηση) και χώρος τέχνης και εκδηλώσεων.
Ο Δημήτριος Νομικός έφτιαξε την πρώτη βιοτεχνία προβιομηχανικής τεχνολογίας παραγωγής ντοματοπολτού, στη Μεσσαριά το 1915, ενώ το 1922 φτιάχνει στον Μονόλιθο ένα από τα πρώτα εργοστάσια κονσερβοποιίας, το πιό σύγχρονο για την εποχή του. Το 1945 ο γυιός του, Γ. Νομικός, κτίζει το εργοστάσιο στη Βλυχάδα, το οποίο αν και την πρώτη του χρονιά δούλεψε χωρίς οροφή, εξελίχθηκε στο πιό σύγχρονο εργοστάσιο του είδους του για την εποχή του. Το 1971 το εργοστάσιο άρχισε τις εξαγωγές ενώ επεκτάθηκε και στην Ηπειρωτική Ελλάδα, στην Αλίαρτο Βοιωτίας (λειτουργεί μέχρι σήμερα). Η τελευταία του παραγωγή από την Σαντορίνη βγήκε το 1981, όταν η επιχείρηση άνοιξε και 2ο εργοστάσιο στον Δομοκό Φθιώτιδας (λειτουργεί μέχρι σήμερα).
Το εργοστάσιο ντομάτας του Δ. Νομικού στην παραλία του Μονόλιθου κατασκευάσθηκε αρχές του 1920 μαζί με τους Δ. Μανουδάκη και Κ. Νομικό, οι οποίοι αργότερα αποχώρησαν από την επιχείρηση. Και αυτό το εργαστάσιο είναι ξεχωριστό δείγμα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής εκείνης της περιόδου.
Κοντά στο παλιό εργοστάσιο ντομάτας του Δ. Νομικού στην παραλία του Μονόλιθου, θα βρούμε το κονσερβοποιείο της Ενωσης Θηραϊκών Προϊόντων Σαντορίνης Santo, που κατασκευάσθηκε την δεκαετία του 1950 και είναι το μόνο εργοστάσιο επεξεργασίας ντομάτας της Σαντορίνης, το οποίο βρίσκεται σε λειτουργία σήμερα.
Ενδιαφέρον δείγμα ενός άλλου παλιού εργοστασίου επεξεργασίας ντομάτας, με μία καλοδιατηρημένη καμινάδα, είναι το εργοστάσιο του Ευστάθιου Κανακάρη, στον Έξω Γιαλό, που ξεκίνησε την λειτουργία του την εποχή της Κατοχής.
