Μνήμες από τον Αγώνα της Εθνικής Ανεξαρτησίας
Πλούσια είναι η ιστορία της περιοχής των Καλαβρύτων από την συμμετοχή των κατοίκων της στον αγώνα της Ανεξαρτησίας του 1821. Κάθε σχεδόν πέτρα στην περιοχή έχει να διηγηθεί και μία μικρή ή μεγάλη ιστορία σε σχέση με τα γεγονότα εκείνης της εποχής. Πέρα από την ιστορική Μονή της Αγίας Λαύρας όπου εκεί ξεκίνησε (επίσημα τουλάχιστον) η επανάσταση, καταγράψαμε πολλά σημεία που είτε συνέβησαν επαναστατικά γεγονότα είτε έζησαν αγωνιστές της επανάστασης. Στην συνέχεια αναφέρουμε τα σημαντικότερα από αυτά.
Στην Χελωνοσπηλιά, ένα από τα αρχαιότερα χωριά της Αχαίας (10χλμ. ΝΔ από την Λυκουρία και 2χλμ από τις πηγές του Λάδωνα) , επιχειρήθηκε το πρώτο προεπαναστατικό επεισόδιο στις 16 Μαρτίου του 1821. Την ίδια μέρα αντίστοιχο επεισόδιο έγινε στην Φροξυλιά (12χλμ. βορειότερα λίγο έξω από την Κλειτορία), κατά του Βοεβόδα των Καλαβρύτων Αρναούτογλου και της ακολουθίας του.
Στο όμορφο Λιβάρτζι, από τον πύργο του, ο Ξαντάκης Τομαράς στις 14/3/1821 σκότωσε τον από το απέναντι καταρράχι απειλούντα και υβρίζοντα, Τούρκο φοροεισπράκτορα, δίνοντας έτσι το σύνθημα για την έναρξη της Επανάστασης στην περιοχή.
Στην Κέρτεζη, το σπίτι του Ελληνα αγωνιστή Αναγνώστη Στριφτόμπολα, το οποίο δωρήθηκε από τον γυιό του Γεώργιο, το 1876, στην κοινότητα, για να λειτουργήσει σαν Ελληνικό Σχολείο. Ο Στριφτόμπολας σκοτώθηκε το 1821, στην μάχη του Λεβιδίου.
Στο Λεχούρι, ο Πύργος του οπλαρχηγού της Επανάστασης, καπετάν Γιώργη (Παπαδόπουλος) Λεχουρίτη. Εδώ φυλακίσθηκε ο Τούρκος διοικητής των Καλαβρύτων Ιμβραήμ Αρναούτογλου, μετά την απελευθέρωση της πόλης, στις 21 Μαρτίου 1821. Σήμερα λειτουργεί σαν μουσείο. Στα 1.100 μέτρα υψόμετρο, ΝΔ από το Λεχούρι βρίσκεται το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου, Μικρομονάστηρο του 16ου αιώνα με πανέμορφη θέα προς το Λεχούρι. Στα χρόνια της επανάστασης του 1821 ήταν καταφύγιο, παρατηρητήριο και ορμητήριο των Λεχουριτών αγωνιστών της επανάστασης.
Βορειανατολικά των Λαπαναγών βρίσκεται ο απόκρημνος λόφος του Καυκαριά (ανάμεσα στους Λαπαναγούς και το Ανω Μαζαράκι). Εδώ, στις 26 Αυγούστου του 1827, έγινε σημαντική μάχη της Ελληνικής Επανάστασης όταν ταμπουρωμένοι Ελληνες υπό τις εντολές του Κολιόπουλου, απώθησαν και νίκησαν τις υπεράριθμες δυνάμεις του Ντελή Αχμέτ Πασά των Πατρών ο οποίος πήγαινε να χτυπήσει (με εντολή του Ιμπραήμ Πασά) τις δυνάμεις του Κολοκοτρώνη που βρισκόταν στους Πετσάκους. Η νίκη των Ελλήνων αποδόθηκε στην βοήθεια της Αγίας Παρασκευής (η εκκλησία της βρίσκεται στο Μαζαράκι).
Στον κατακόρυφο βράχο του Γερακοβουνίου στην δυτική πλευρά των Λαπαναγών, στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, οι κάτοικοι είχαν ανοίξει δίοδο μέσα στον βράχο που έφτανε σε σπηλιά στην οποία υπήρχε και ναίδριο της Παναγίας (Παναγία η Καταφυγιώτισσα). Την δίοδο αυτοί χρησιμοποιούσαν για να κρυφτούν μέσα στην σπηλιά σε επιδρομές των Τούρκων. Σήμερα εξαιτίας κατολισθήσεων η δίοδος αυτή έχει καταστραφεί.
Ο πύργος των Πετμεζαίων στους Κάτω Λουσούς. Ανακηρυγμένο ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο, και ένας από τους παλαιότερους πύργους της ορεινής Πελοποννήσου (17ο αι.). Αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα οχυρωμένης κατοικίας. Υπήρξε κέντρο αντίστασης εναντίον των Τούρκων.
Στον βράχο της Παναγιάς,λίγο έξω από το Δροβολοβό, χωμένο μέσα στον βράχο, με άπλετη θέα, θα συναντήσουμε το εκκλησάκι της Ζωοδόχου Πηγής.Ο τόπος ήταν οχυρό της Επανάστασης.Εδώ κρατήθηκε προσωρινά φυλακισμένος,από Ελληνες, ο Παλαιών Πατρών Γερμανός το 1825.
Σε πολλά χωριά, όπως στο Λευκάσιο και στο Λιβάρτζι, έχουν στηθεί μνημεία προς τιμή των ντόπιων Αγωνιστών της Ελληνικής Επανάστασης, στην οποία οι κάτοικοί τους είχαν σημαντική συμμετοχή.
Για όλους αυτούς τους αγώνες, και για να θυμούνται οι νεότερες γενιές, έχει στηθεί ένα εντυπωσιακό μνημείο στον λόφο βόρεια της Αγίας Λαύρας, 5 χλμ. από τα Καλάβρυτα, προς τιμή όλων των Ελλήνων αγωνιστών που θυσιάστηκαν στον πόλεμο της εθνικής ανεξαρτησίας 1821 - 1828. Εγκαινιάσθηκε το 1971.
