ΜΕΓΑΛΟΠΟΛΗ: Η Μεγάλη των Αρκάδων Πόλη
Η Μεγαλόπολη είναι ο τρίτος μεγαλύτερος ΟΤΑ της Αρκαδίας και χωρίζεται σε τρεις μεγάλες Δημοτικές Ενότητες: Την ΔΕ Γόρτυνας, στα Βορειοδυτικά (που συνορεύει βόρεια με την Γορτυνία και δυτικά με την Ηλεία), την ΔΕ Μεγαλόπολης στο κεντρικό τμήμα του ΟΤΑ με έδρα την Μεγαλόπολη (με ανατολικά της τον ΟΤΑ της Τρίπολης και δυτικά της την Μεσσηνία) και την ΔΕ Φαλαισίας στα νότια της Μεγαλόπολης με φυσικό σύνορο από βορρά την νέα Εθνική οδό, ανατολικά τον ΟΤΑ της Τρίπολης και νότια και δυτικά την Μεσσηνία.
Εδρα του ΟΤΑ είναι η Μεγαλόπολη, η Μεγάλη των Αρκάδων πόλη, που χτίσθηκε με προτροπή του Επαμεινώνδα το 370π.χ. για να αποτελέσει το αντίπαλο δέος της Σπάρτης. Μέρος από το χαμένο μεγαλείο της θα δούμε στον σημαντικό αρχαιολογικό χώρο λίγο έξω από την πόλη και φυσικά με την επίσκεψή μας στο μεγαλύτερο αρχαίο θέατρο της εποχής του, χωρητικότητας 20.000 θεατών (δείγμα της λαμπρότητας και του μεγέθους της αρχαίας πόλης).
Η ιστορία όμως του πολιτισμού της περιοχής ξεκινά αρκετές χιλιάδες χρόνια πριν (10.000 - 8.000 π.Χ.) στο σημείο της σημερινής Λυκόσουρας. Την πρώτη πόλη που είδε ο ήλιος, παλιότερη όλων των πόλεων σε γη και νησιά, όπως έγραψε ο Παυσανίας στα Αρκαδικά [...πόλεων δέ, ὁπόσας ἐπὶ τῇ ἠπείρῳ ἔδειξε γῆ καὶ ἐν νήσοις, Λυκόσουρά ἐστι πρεσβυτάτη, καὶ ταύτην εἶδεν ὁ ἥλιος πρώτην...]. Οταν δημιουργήθηκε η Μεγαλόπολη, οι κάτοικοι της Λυκόσουρας αρνήθηκαν να ακολουθήσουν και κατέφυγαν στην περιοχή γύρω από το ιερό της Δέσποινας, που ήταν το κέντρο λατρείας όλων των Αρκάδων, και εκεί παρέμειναν.
Η Μεγαλόπολη, και η ευρύτερη περιοχή της έχει συνδεθεί με το μεγάλο λιγνιτικό εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος της ΔΕΗ. Η λειτουργία του εργοστασίου και των λιγνιτωρυχείων έχει αλλάξει σημαντικά το τοπίο στις περιοχές αυτές, εξαφανίζοντας χωριά (όπως το Ανθοχώρι που το κατάπιαν τα μηχανήματα εξόρυξης λιγνίτη της ΔΕΗ την περίοδο 2006 – 2008) ή δημιουργώντας νέα από μετοίκηση.
Χαρακτηριστικά σημεία του λιγνιτικού τοπίου, και του εργοστασίου της ΔΕΗ, μπορούμε να δούμε στην ευρύτερη περιοχή που οριοθετείται από τα χωριά Μαυριά, Κυπαρίσσια, Θωκνία, Ορέστειο, Πλάκα και Σούλο, ΒΔ της Μεγαλόπολης, αλλά και ΝΔ, στην περιοχή του παλιού Ανθοχωρίου, στο Τριπόταμο, τον Χωρέμη και την Απιδίτσα.
Ακόμη όμως και σε αυτά τα μαυρισμένα και φτωχικά χωριά, θα συναντήσουμε πολύ ενδιαφέροντα σημεία, όπως την διατηρητέα εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, στην Θωκνία, που κτίσθηκε και αγιογραφήθηκε το 1730 ή το κεφαλάρι της Αγ. Παρασκευής 3 χλμ. από το Τριπόταμο, όπου εδώ κρύφτηκε, ημέρα Παρασκευή, ο Κολοκοτρώνης όταν έπεσε σε Τούρκικη ενέδρα, μετά την μάχη της Δραμπάλας, προσευχόμενος στην Αγ. Παρασκευή, και έκτισε μετά προς τιμή της, το εδώ εκκλησάκι.
Στην περιοχή ανάμεσα στην Μαυριά και τα Κυπαρίσσια θαμμένα μέσα στο χώμα και τα αγριόχορτα (και με κίνδυνο την μόνιμη εξαφάνισή τους από την ΔΕΗ) βρίσκονται τα ερείπια της σημαντικής αρχαίας πόλης της Τραπεζούντας ή οποία γνώρισε μεγάλη ακμή μέχρι και τον 5ο αι. π.χ. και ήταν μία από τις καλύτερα σχεδιασμένες ρυμοτομικά, πόλεις της αρχαιότητας.
Εγκαταλελειμμένα χωριά θα συναντήσουμε και σε άλλα σημεία της περιοχής, όπως το παλιό Μακρύσι, ανατολικά της Μεγαλόπολης, που ερημώθηκε από τους σεισμούς του ’60 και η παλιά Εκκλησούλα, βόρεια της πόλης, που οι κάτοικοι της την εγκατέλειψαν το 1960 λόγω καθιζήσεων του εδάφους.
Πολύ όμορφα είναι τα χωριά δυτικά της Μεγαλόπολης, όπου ξεχωρίζουν τα χωριά Ισαρης, με τον μυστηριώδη έρημο σιδηροδρομικό του σταθμό που λες και χάνεται σιγά-σιγά μέσα στην εντυπωσιακή του σήραγγα και Βάστα, όπου λίγα χιλιόμετρα έξω από το χωριό, σε πανέμορφη ρεματιά, θα βρούμε το εκκλησάκι της Αγίας Θεοδώρας, με γύρω στους τοίχους του, να έχουν αναπτυχθεί 17 δένδρα χωρίς εμφανείς ρίζες τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά του ναού. Ενα από το πιό γνωστά αξιοθέατα της Πελοποννήσου και της Ελλάδας.
Εντυπωσιακή θέα και στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα από τα 1.400μ, θα μας χαρίσει η ανάβασή μας (9 χλμ. Off-road 4x4) στην κορυφή του όρους Τετράζι στον Προφήτη Ηλία, λίγο έξω από το Βάστα.
Προχωρώντας βόρεια από την Λυκόσουρα, προς τις Ανω Καρυές, θα επισκεφθούμε στο Λύκαιο όρος (τον Αρκαδικό Ολυμπο), τον πολύ σημαντικό αρχαιολογικό χώρο με το ιερό του Δία, το πιό σεβαστό στην Αρκαδία.
Αρχαιολογικά ευρήματα, όμως θα συναντήσουμε διάσπαρτα, σε αρκετά σημεία της γύρω περιοχής, όπως εκκλησάκια ή εκκλησίες που χτίσθηκαν σε θέσεις αρχαίων ιερών ή/και με αρχαία υλικά, όπως ο ερειπωμένος Ψηλός Αι-Γιάννης στο Ισιωμα Καρυών, κτισμένος πάνω στα ερείπια του αρχαίου ναού του Παρρασίου Απόλλωνα και η Παναγία της Καμάρας και η Καψοχειροβολούσα, κάτω από το Καστανοχώρι, με το αρχαίο υλικό της αρχαίας Παρρασίας. Οταν βρεθούμε στο Καστανοχώρι δεν θα παραλείψουμε να επισκεφθούμε το έρημο μοναστήρι του 12ου αιώνα, της Παναγίας Κραμποβού.
Στο Λύκαιο όρος και τον αρχαιολογικό του χώρο μπορούμε να φθάσουμε (3.5χλμ.) και από το βορρά από το χωριό Ανω Κωτύλιο (που κτίσθηκε σε νέα σπίτια, μετά τους καταστροφικούς σεισμούς της δεκαετίας του '60).
Από τις Ανω Καρυές, βατός χωματόδρομος μας κατευθύνει προς τον Κουρουνιό, όπου εκεί στον λόφο του Αι-Γιώργη (4χλμ. από τον Κουρουνιό), με το ομώνυμο εκκλησάκι με το αρχαίο υλικό, ήταν κτισμένο το άπαρτο φράγκικο κάστρο των Σκορτών. Η ανάβαση σε αυτό είναι σύντομη (20’) αλλά απαιτεί προσοχή γιατί ο βράχος είναι σχετικά απότομος. Το αποτέλεσμα όμως, ως συνήθως θα σας αποζημιώσει με την πανέμορφη θέα προς την κοιλάδα της Μεγαλόπολης και την γύρω περιοχή.
Εκτός όμως από τους γνωστούς αρχαιολογικούς χώρους υπάρχουν και χώροι λιγότερο γνωστοί, όπως το μυκηναϊκό νεκροταφείο με περισσότερους από 100 θολωτούς τάφους και το αρχαιότερο νεκρομαντείο 5χλμ. από το Παλαιόκαστρο στο Σαρακίνι. Στο Παλαιόκαστρο, στον χαμηλό λόφο της Μεταμόρφωσης, θα βρούμε λείψανα τείχους του κάστρου του Παλαιοκάστρου. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους εδώ τοποθετείται η ακρόπολη της μυκηναϊκής πόλης Φηρή και πιθανώς το μεσαιωνικό κάστρο Αράκλοβο και το Παραβάσιον.
Από όλα τα χωριά της Μεγαλόπολης και της Γόρτυνας, το ομορφότερο, πιό γνωστό και πιό ιστορικό δεν είναι άλλο από την Καρύταινα. Το εντυπωσιακό φράγκικο κάστρο, στην κορυφή του λόφου, στους πρόποδες του οποίου είναι κτισμένο το χωριό, υπήρξε ένα από τα πιο αξιόλογα φρούρια της Πελοποννήσου κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας και της Τουρκοκρατίας. Η θέα από τα ψηλά προς τον κάμπο της Μεγαλόπολης είναι καταπληκτική.
Το κάστρο της Καρύταινας είχε διαλέξει σαν ορμητήριό του ο Γέρος του Μοριά στον αγώνα του κατά του Ιμπραήμ. Με δικά του έξοδα το οχύρωσε το 1826 και έχτισε το σπίτι, του οποίου τα ερείπια βλέπουμε εδώ, απέναντι από τον ναό της Παναγίας όπου εκκλησιαζόταν.
Στο χωριό θα συναντήσουμε σημαντικές βυζαντινές εκκλησίες (όπως τον Αγιο Νικόλαο, του 13ου αιώνα με σπάνιες αγιογραφίες της βυζαντινής τέχνης, το εκκλησάκι της Παναγίας στο κάστρο του 11ου ή 12ου αιώνα και την εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής του 15ου αιώνα). Στο κάστρο, θα συναντήσουμε επίσης τον βυζαντινό πύργο του Ματζουρογιάννη που συγκαταλέγεται στα ιδιαίτερα βυζαντινά μνημεία της εποχής μας, ένα από τα λίγα διασωζόμενα, μέχρι σήμερα, βυζαντινά κτίσματα.
Τα αξιοθέατα της όμως δεν σταματούν εδώ, φεύγοντας από την Καρύταινα, στον δρόμο προς Ανδρίτσαινα, θα συναντήσουμε το σημαντικότερο δείγμα βυζαντινής αρχιτεκτονικής γέφυρας που διασώζεται μέχρι σήμερα. Πεντάτοξο γεφύρι (το πέμπτο τόξο ανατινάχθηκε στον Εμφύλιο) με το εκκλησάκι της Θεοτόκου στα πόδια του για να το προστατεύει. Από πάνω του περνά η σύγχρονη γέφυρα.
Την νότια περιοχή του ΟΤΑ της Μεγαλόπολης καλύπτουν τα χωριά της Φαλαισίας. Χωριά όπως το ιστορικό Λιοντάρι με το κάστρο του που στα βυζαντινά χρόνια εξελίχθηκε στην δεύτερη πιό σημαντική πόλη του Δεσποτάτου του Μυστρά, και τον ναό των Αγίων Αποστόλων, ένα από τα σημαντικότερα δείγματα εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής, της Πελοποννήσου, την Ποταμιά με την Ι.Μ Παναγίας Μπούρα και τα ασκηταριά του Αγίου Νίκωνα και της Ζωοδόχου Πηγής, την Καμάρα με την Παναγιά των Βράχων και το κάστρο στον λόφο του Αι-Θανάση.
Tο Τουρκολέκα την πατρίδα του Νικηταρά και τις Χειράδες με ανάμεσά τους το κάστρο της Ωριάς στο Γαρδίκι (του οποίου η νότια απόκρημνη πλευρά του γέμισε από τα πτώματα των Ελλήνων που έσφαξε ο στρατός του Μωάμεθ του Β΄ του Πορθητή όταν το κατέκτησε), τους Ανω Γιανναίους με την ιστορική μονή Ρεκίτσας που μόνασε ο Παπαφλέσας μέχρι το 1817, και τους Κάτω Γιανναίους με τον ανακαινισμένο σε λειτουργία νερόμυλο, και βορειότερα τον Σκορτσινό με τον Αγιο Κωνσταντίνο στην κορυφή του λόφου με το κάστρο του Χελμού και τα κατάλοιπα μυκηναϊκών, αρχαϊκών και μεσαιωνικών οχυρώσεων, ενώ φεύγοντας από το Σκορτσινό για την Πετρίνα θα συναντήσουμε τις πηγές του ποταμού Ευρώτα.
Χωριά συνδεδεμένα στενά με την σύγχρονη Ελληνική ιστορία, όπως ο Ακοβος, όπου στο ύψωμα της Δραμπάλας στις 5 - 7 Ιουνίου 1825 έγινε η ομώνυμη μάχη μεταξύ του στρατού του Ιμπραήμ και των παλικαριών του Θ. Κολοκοτρώνη. Στον Ακοβο θα βρούμε και την λεγόμενη πέτρα του Κολοκοτρώνη με τα αρχικά του ΘΚ, ενώ λίγο έξω από τον χωριό θα επισκεφθούμε την εκκλησιά της Αγίας Σολομωνής που ήταν παλαιό μοναστήρι στο οποίο ο Παπαφλέσας λειτούργησε κρυφό σχολειό.
Η Αρκαδία, είναι ο τόπος που η πέτρα σμιλεύτηκε στα πιό ψηλά επίπεδα, δημιουργώντας αριστουργήματα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Χαρακτηριστικότερα παραδείγματα γι΄ αυτό αποτελούν τα δεκάδες πέτρινα γεφύρια που κατασκευάστηκαν ως επί το πλείστον τον 19ο αιώνα, για να ενώσουν τις όχθες των ποταμών της περιοχής. Ετσι εκτός από το γεφύρι του Αλφειού που αναφέραμε, ξεχωρίζουμε το Ατσιχωλίτικο γεφύρι, στον Λούσιο, με το μεγάλο μυτερό «αραβικής αρχιτεκτονικής» τόξο (έργο των χρόνων της τουρκοκρατίας) στον δρόμο από Ατσίχωλο προς Καρύταινα. Από εδώ οι rafters συνεχίζουν την διαδρομή τους ως το γεφύρι του Κούκου (έξω από τα Μάραθα) που στεφανώνει την χαράδρα του Αλφειού σε μία πανέμορφη τοποθεσία που προσφέρεται για φυσικές αποδράσεις. Περνώντας το γεφύρι λίγο πιό κάτω θα συναντήσουμε τους καταρράκτες του Βρόντου.
Υπάρχουν όμως και γεφύρια λιγότερο γνωστά που σχεδόν έχουν χαθεί στο πέρασμα του χρόνου, μιας και οι δρόμοι και τα μονοπάτια που κάποτε ένωναν έχουν προ πολλού αχρηστευθεί. Ενα τέτοιο πανέμορφο γεφύρι, που έχει γίνει ένα με την γύρω φύση του είναι το μονότοξο ψηλό πέτρινο γεφύρι του Μπούτουνα στην Λυκόσουρα, κτισμένο το 2ο μισό του 19ου αιώνα, πάνω από τον Καστρίτη ποταμό. Ενα άλλο, το γεφύρι της Μπαρμπουτσάνας, θα συναντήσουμε στο φαράγγι του Ελισσώνα, 3χλμ. ανατολικά από το χωριό Βάγγος.
Ιδιαίτερη γοητεία, αρχιτεκτονική αρτιότητα και νοσταλγία «εκπέμπουν» οι έρημοι σήμερα σταθμοί και οι τρενογέφυρες του σιδηροδρομικού δικτύου της περιοχής που κάποτε έσφυζαν από ζωή και ήταν το βασικό μέσο μεταφοράς για τους κατοίκους των χωριών αυτών. Σταθμοί αρχιτεκτονικά στολίδια, όπως οι σταθμοί στο Λιοντάρι (ο παλαιός αλλά και ο νεώτερος), στην Μεγαλόπολη, στους Χράνους, στο Ανεμοδούρι, στον Ισαρη, στο Ανθοχώρι, στο Τριπόταμο, στα Παραδείσια αλλά και τρενογέφυρες, πραγματικά τεχνικά θαύματα για την εποχή τους, όπως η εξάτοξη στους Χράνους και η τρενογέφυρα στο Ανεμοδούρι.
Αυτές είναι μερικές μόνο από τις επιλογές μας που σας προτείνουμε να επισκεφθείτε εξερευνώντας την ευρύτερη περιοχή της Μεγαλόπολης. Αναζητείστε πολύ περισσότερες μέσα από τις σελίδες του Exploring Greece.
